Bu sıralar illüstrasyonla ilgili araştırmalarıma devam ediyorum.Bu konuyla ilgili Türkçe kaynak bulmak oldukça zor. Milli Eğitim Dergisinin 157.sayısında İllüstrasyon kullanımının eğitimdeki yeri ve öneminden bahsetmiş,güzel bir yazı. Ders materyallerinde illüstrasyon kullanımının sınırlılıkları ve dikkat edilmesi gereken noktalardan bahsetmiş. Hepsini buraya koymam mümkün olmadığından bazı kısımları aldım. Size tavsiye tam metni okumanız.
Tam metine bu linkten ulaşabilirsiniz ; http://yayim.meb.gov.tr/dergiler/157/isler.htm
" İçinde bulunduğumuz bilgi çağında, mevcut bilgi hacmini hızlı ve etkili bir şekilde işleme ihtiyacı her geçen gün artmaktadır. Bu hızlı ve yoğun bilgi işleme sürecinde “görselleştirme” günlük yaşantımız için olduğu kadar eğitim yaşantımız için de giderek daha fazla önem kazanmaktadır. Çünkü bir çok insanda görsel materyallerin yazıya oranla daha geniş bir kitle tarafından daha kolay anlaşılacağı düşüncesi hakimdir. Ayrıca, görsel materyallerin bir iletişim aracı olarak yazılı materyallere göre daha evrensel olduğu söylenebilir. Winarski, ise “bir resim binlerce kelimeye eşdeğerdir” derken bir iletişim aracı olarak resimlerin ifadeci gücünden bahsetmektedir.
Bir hikâye anlatılırken insan beyni eş zamanlı olarak kelimeleri görüntülere çevirmekle meşgul olmaktadır. Örneğin “otomobil” dendiğinde, onu kafamızda şekillendirmek için bu kelimeyi harflere göre düşünmek yerine otomobilin nasıl bir şey olabileceğini beynimizde şekillendirmeye çalışırız. Hatta aşk, nefret, güç gibi soyut kavramları ifade eden kelimeleri birtakım görsel betimleme biçimleri ile bütünleştiririz. Elimize bir kitap aldığımızda ise ilk olarak ondaki resimli sayfaları çeviririz. Hatta bu eğilim, resimlere daha fazla bağlı olan daha düşük yaş ve okur yazarlık düzeyine sahip gruplarda daha belirgindir.
Gerek geçmişte gerekse günümüzde pek çok alanda bir öğreti aracı olarak resimlerden faydalanılmış ve hâlâ faydalanılmaktadır. Hatta tarihte ilk kez M.Ö. 3000 ve 2500’lü yıllarda ortaya çıkan ve ilk yazı örnekleri olarak bilinen çivi yazısının Mezopotamya’da resim şeklindeki işaretlerden doğup geliştiği bilinmektedir. Aynı şekilde M.Ö. 600 – 500 yıllarında kullanılmaya başlayan Çin yazısı da resim şeklindeki işaretlerden doğmuştur.2, 3 Yaklaşık M.Ö. 30.000.000 yılarında yapıldığı düşünülen, Fransa, İspanya ve Afrika’da bulunan mağara resimleri görsel iletişimin ilk örnekleri olarak değerlendirilmektedir. Uzmanlar bu resimlerin bir avdan önce şans getirmesi için ya da avdan sonra da onu kutlamak için yapıldığını düşünmektedirler. Antik Mısır medeniyetinde de güçlü bir hayvan olan boğa kanun yapıcıları simgeleyen bir sembol olarak kullanılmıştır.4 Erken Hıristiyanlık döneminden itibaren pek çok sanat eserinde olduğu gibi kilise duvarlarına yapılan ve İncil’den değişik sahneleri yansıtan resimler etkili dinsel öğreti aracı olarak kullanılmıştır.5 Resimlerin bir iletişim ya da öğreti aracı olarak kullanılması teknolojik ve toplumsal gelişmeler paralelinde zamanla değişim gösterse de önemini hiçbir zaman yitirmemiştir.
............................
İster tek başına isterse yazı ile birlikte kullanılsın görsel materyallerin öğrenmeye olan katkısı yadsınamaz bir gerçektir. Dolayısıyla son yıllarda ülkemizdeki yazılı ders materyallerindeki illüstrasyon kullanımında bir artış olduğu görülmektedir. Ancak kullanılan illüstrasyonların niteliği için aynı şeyleri söylemek mümkün değildir. Aslında bu konuda söylenecek çok şey olsa da bunların bir çoğu bu araştırmanın kapsamı dışında bırakılmıştır. Yine de kitapların görsel tasarım kısmının bu işin uzmanı kişilerce yapılması gerekirken genelde kitabı yazanın/yazanların estetik ölçütleri doğrultusunda mevcut matbaanın kadro imkânlarına göre gelişi güzel yapılması ve denetim yetersizliği bu konudaki olumsuzlukların temeli olarak gösterilebilir.
Breitenbach, kitaplarda yer alan illüstrasyon kullanımını üç ana başlık altında sınıflandırmıştır; ilk olarak, yazının bir açıklama olarak eşlik ettiği fakat ağırlığın resim üzerine olduğu illüstrasyonlar. İkinci olarak özel bir metin için hazırlanan illüstrasyonlar. Bu gruptaki illüstrasyonlarda öncelik metne verilirken kullanılan illüstrasyonlar metni açıklamak ya da kapsamını daha da genişletmek için kullanılmaktadır. Son olarak metin ile çok az ilişkisi olan ya da hiçbir ilişkisi bulunmayan, tamamen dekoratif amaçlı illüstrasyonlar
..........................
Belirli bir düşünce ya da mesajı aktarmada metne destek olsun diye tasarlanan illüstrasyonlar eğlendirici nitelikte olmakla birlikte pek çoğumuz üzerinde güçlü bir etkiye sahiptirler. Bu nedenle yazı ile birlikte illüstrasyonların kullanıldığı eğitim materyallerinin öğrenciler için hem motive edici hem de çekici olabileceğini söyleyebiliriz.
..........................
Bilindiği gibi batı medeniyeti için dinsel resimler, kelimeleri aşan bir ruhani içeriğe sahiptirler. Dünyanın bir çok yerinde ise insanlar geleneksel değerleri birleştirme ve sağlamlaştırmada görsel materyallerden faydalanmaktadırlar. Ya da başka bir durumda sanat faaliyetleri hastaları iyileştirme sürecinin bir parçası olabilmektedir. Ayrıca foto-sentez ve mikro organizmalar gibi görülemeyen şeyler illüstrasyonlar ile görselleştirilebilmektedir. Öyleyse, yazının illüstrasyon ile birlikte kullanıldığı ders materyallerinin soyut düşünceleri görselleştirme için daha etkili bir araç olabileceğini söylemek mümkündür. Bir de bu illüstrasyonlar onlarla etkileşime girenler için fikir verici, hatırlatıcı, telkin edici v.s. bir unsur olma özelliğini gösterirken coşku ya da heyecan kaynağı da olabilmektedirler.13
Sade ve net illüstrasyonlar daha uzun bir süre aklımızda kalırlarken, ihtiyaç duyulduğunda kolayca hatırlanabilmektedirler. Arnheim beynin farklı alanlarına depolanan bilgilerin tekrar geri çağrıldığını ve bilgi ile birlikte depolanan duygu ve hislerin daha önce geldiğini ifade etmektedir. O hâlde renk, biçim, çizgi, doku gibi tasarım elemanlarından oluşan illüstrasyonların duygu ve hisleri harekete geçirmede yazıya göre daha etkili olabileceği düşünülebilir. Bu nedenle, metni destekler nitelikteki resimlerin doğru ve etkili bir biçimde kullanıldığı eğitim materyallerinin görsel hatırlama için bir köprü işlevi görebileceğini söylenebiliriz.
............................Tam metine bu linkten ulaşabilirsiniz ; http://yayim.meb.gov.tr/dergiler/157/isler.htm
" İçinde bulunduğumuz bilgi çağında, mevcut bilgi hacmini hızlı ve etkili bir şekilde işleme ihtiyacı her geçen gün artmaktadır. Bu hızlı ve yoğun bilgi işleme sürecinde “görselleştirme” günlük yaşantımız için olduğu kadar eğitim yaşantımız için de giderek daha fazla önem kazanmaktadır. Çünkü bir çok insanda görsel materyallerin yazıya oranla daha geniş bir kitle tarafından daha kolay anlaşılacağı düşüncesi hakimdir. Ayrıca, görsel materyallerin bir iletişim aracı olarak yazılı materyallere göre daha evrensel olduğu söylenebilir. Winarski, ise “bir resim binlerce kelimeye eşdeğerdir” derken bir iletişim aracı olarak resimlerin ifadeci gücünden bahsetmektedir.
Bir hikâye anlatılırken insan beyni eş zamanlı olarak kelimeleri görüntülere çevirmekle meşgul olmaktadır. Örneğin “otomobil” dendiğinde, onu kafamızda şekillendirmek için bu kelimeyi harflere göre düşünmek yerine otomobilin nasıl bir şey olabileceğini beynimizde şekillendirmeye çalışırız. Hatta aşk, nefret, güç gibi soyut kavramları ifade eden kelimeleri birtakım görsel betimleme biçimleri ile bütünleştiririz. Elimize bir kitap aldığımızda ise ilk olarak ondaki resimli sayfaları çeviririz. Hatta bu eğilim, resimlere daha fazla bağlı olan daha düşük yaş ve okur yazarlık düzeyine sahip gruplarda daha belirgindir.
Gerek geçmişte gerekse günümüzde pek çok alanda bir öğreti aracı olarak resimlerden faydalanılmış ve hâlâ faydalanılmaktadır. Hatta tarihte ilk kez M.Ö. 3000 ve 2500’lü yıllarda ortaya çıkan ve ilk yazı örnekleri olarak bilinen çivi yazısının Mezopotamya’da resim şeklindeki işaretlerden doğup geliştiği bilinmektedir. Aynı şekilde M.Ö. 600 – 500 yıllarında kullanılmaya başlayan Çin yazısı da resim şeklindeki işaretlerden doğmuştur.2, 3 Yaklaşık M.Ö. 30.000.000 yılarında yapıldığı düşünülen, Fransa, İspanya ve Afrika’da bulunan mağara resimleri görsel iletişimin ilk örnekleri olarak değerlendirilmektedir. Uzmanlar bu resimlerin bir avdan önce şans getirmesi için ya da avdan sonra da onu kutlamak için yapıldığını düşünmektedirler. Antik Mısır medeniyetinde de güçlü bir hayvan olan boğa kanun yapıcıları simgeleyen bir sembol olarak kullanılmıştır.4 Erken Hıristiyanlık döneminden itibaren pek çok sanat eserinde olduğu gibi kilise duvarlarına yapılan ve İncil’den değişik sahneleri yansıtan resimler etkili dinsel öğreti aracı olarak kullanılmıştır.5 Resimlerin bir iletişim ya da öğreti aracı olarak kullanılması teknolojik ve toplumsal gelişmeler paralelinde zamanla değişim gösterse de önemini hiçbir zaman yitirmemiştir.
............................
İster tek başına isterse yazı ile birlikte kullanılsın görsel materyallerin öğrenmeye olan katkısı yadsınamaz bir gerçektir. Dolayısıyla son yıllarda ülkemizdeki yazılı ders materyallerindeki illüstrasyon kullanımında bir artış olduğu görülmektedir. Ancak kullanılan illüstrasyonların niteliği için aynı şeyleri söylemek mümkün değildir. Aslında bu konuda söylenecek çok şey olsa da bunların bir çoğu bu araştırmanın kapsamı dışında bırakılmıştır. Yine de kitapların görsel tasarım kısmının bu işin uzmanı kişilerce yapılması gerekirken genelde kitabı yazanın/yazanların estetik ölçütleri doğrultusunda mevcut matbaanın kadro imkânlarına göre gelişi güzel yapılması ve denetim yetersizliği bu konudaki olumsuzlukların temeli olarak gösterilebilir.
Breitenbach, kitaplarda yer alan illüstrasyon kullanımını üç ana başlık altında sınıflandırmıştır; ilk olarak, yazının bir açıklama olarak eşlik ettiği fakat ağırlığın resim üzerine olduğu illüstrasyonlar. İkinci olarak özel bir metin için hazırlanan illüstrasyonlar. Bu gruptaki illüstrasyonlarda öncelik metne verilirken kullanılan illüstrasyonlar metni açıklamak ya da kapsamını daha da genişletmek için kullanılmaktadır. Son olarak metin ile çok az ilişkisi olan ya da hiçbir ilişkisi bulunmayan, tamamen dekoratif amaçlı illüstrasyonlar
..........................
Belirli bir düşünce ya da mesajı aktarmada metne destek olsun diye tasarlanan illüstrasyonlar eğlendirici nitelikte olmakla birlikte pek çoğumuz üzerinde güçlü bir etkiye sahiptirler. Bu nedenle yazı ile birlikte illüstrasyonların kullanıldığı eğitim materyallerinin öğrenciler için hem motive edici hem de çekici olabileceğini söyleyebiliriz.
..........................
Bilindiği gibi batı medeniyeti için dinsel resimler, kelimeleri aşan bir ruhani içeriğe sahiptirler. Dünyanın bir çok yerinde ise insanlar geleneksel değerleri birleştirme ve sağlamlaştırmada görsel materyallerden faydalanmaktadırlar. Ya da başka bir durumda sanat faaliyetleri hastaları iyileştirme sürecinin bir parçası olabilmektedir. Ayrıca foto-sentez ve mikro organizmalar gibi görülemeyen şeyler illüstrasyonlar ile görselleştirilebilmektedir. Öyleyse, yazının illüstrasyon ile birlikte kullanıldığı ders materyallerinin soyut düşünceleri görselleştirme için daha etkili bir araç olabileceğini söylemek mümkündür. Bir de bu illüstrasyonlar onlarla etkileşime girenler için fikir verici, hatırlatıcı, telkin edici v.s. bir unsur olma özelliğini gösterirken coşku ya da heyecan kaynağı da olabilmektedirler.13
Sade ve net illüstrasyonlar daha uzun bir süre aklımızda kalırlarken, ihtiyaç duyulduğunda kolayca hatırlanabilmektedirler. Arnheim beynin farklı alanlarına depolanan bilgilerin tekrar geri çağrıldığını ve bilgi ile birlikte depolanan duygu ve hislerin daha önce geldiğini ifade etmektedir. O hâlde renk, biçim, çizgi, doku gibi tasarım elemanlarından oluşan illüstrasyonların duygu ve hisleri harekete geçirmede yazıya göre daha etkili olabileceği düşünülebilir. Bu nedenle, metni destekler nitelikteki resimlerin doğru ve etkili bir biçimde kullanıldığı eğitim materyallerinin görsel hatırlama için bir köprü işlevi görebileceğini söylenebiliriz.
SONSÖZ
Sonuçta, yazılı ders materyallerinde metni destekleyici unsur olarak doğru ve etkili illüstrasyon kullanımın önemi şu cümlelerle özetlenebilir;
Kavramaya yardımcı olma, daha dikkat çekici olmakla birlikte motive etme, soyut ve karmaşık kavramları daha etkili görselleştirme, yoğunlaştırılmış bilgi içermeleri nedeniyle kolayca yorumlanabilme, daha fazla interaktif eğitim ortamına yönelik materyal geliştirme potansiyeline sahip olma, hatırlamayı kolaylaştırma.
Elde edilen bilgiler ışığında, eğitimde illüstrasyon kullanımının sınırlılıklarını da aşağıdaki gibi maddeler hâlinde sıralayabiliriz:
İllüstrasyonlar bazen sadece belirli bir kültür ve bölgeye ait özellikleri taşıyabilmektedir
Görsel metaforlar her zaman evrensel değillerdir.
Aynı şekilde görsel semboller de evrensel olmayıp belirli bir bölge ya da topluluk ile sınırlı olabilmektedir.
Görsel okuryazarlığı olmayan ya da zayıf olan bazı kişiler çok bilinen resimsel konuların kullanıldığı illüstrasyonları yorumlamada bile güçlük çekebilmektedirler. "
Kaynak: Milli Eğitim Dergisi, Sayı 157 / 2003, Ahmet Ş. İŞLER
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder
Yorumlama biçimi bölümde yer alan seçeneklerden birine sahip değilseniz,ilk kez bir bloga yorum yazacaksanız;
Ad/URL seçip, adınızı ve facebook, twitter, blog ya da site adresini url kısmına yazıp, yorumunuzu gönderebilirsiniz. Ya da anonimi seçip,isim belirtmeden de düşüncenizi belirtebilirsiniz.
Şimdiden YORUMLARINIZ İÇİN TEŞEKKÜR EDERİM!